YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

·  Bir cümlenin yüklemi ya çekimli bir fiil ya da ek-fiille çekimlenmiş bir isim olabilir. Buna göre yüklemin türü bakımından cümleler ikiye ayrılır:

 

1. Fiil Cümlesi: Yüklemi çekimli bir fiil olan cümlelerdir. Bu fiil şahıs ve kip eki alarak çekimlenir. Türkçe'de  fiil cümlesi isim cümlesinden daha çok kullanılır.

Ø   Bunu ben onun bir iğne izi kadar ince iki gölge ile, belirsizce çatılan kaşlarından anlamıştım, hatta bu keşfimde o kadar ileri gittim ki, bana, artık bu sefer katî bir tarzda, izdivaç meselesini açacağına bile hükmettim. 

 

2. İsim Cümlesi: Yüklemi isim soylu bir kelime olup, ek-fiilin zamanlarından biri ile çekimlenmiş olan cümlelerdir.

Ø  İçinde kaybolup gittiğini sandığı bu kalabalık şehirde bir tek tanıdığı bile yoktu.

Ø  Ama şimdi sevgili öğrencileri, vefalı arkadaşları, dostları var.

 

·  İsim cümleleri genellikle iki unsurdan, özne ve yüklemden meydana gelir. 

Ø  Ben bir Türk'üm; dinim, cinsim uludur; (isim cümlesi)

                            Sinem, özüm ateş ile doludur.        (isim cümlesi)

                             İnsan olan vatanının kuludur.        (isim cümlesi)

                            Türk evladı evde durmaz giderim  (fiil cümlesi)

  

·  İsim cümlelerinde genellikle nesne bulunmaz.

Ø  Bu sabah hava berrak.

 

·  Yüklemi ortak kök olan cümlelerin isim cümlesi mi fiil cümlesi mi olduğunu bulabilmek için, yüklemin eylem bildirip bildirmediğine bakılır. Yüklem eylem bildiriyorsa fiil cümlesi, eylem bildirmiyorsa isim cümlesidir.

Ø  Hayatta en çok korktuğu şey savaştı.(isim)  Babam Kore’de savaştı. (fiil)

Ø  Ankara’ya dün gece varmış.(fiil) Bekçinin yanında köpek varmış.(isim)

 

E. ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

·  Türkçe cümle yapısında öğe dizilişi şöyledir: Özne + tümleçler + yüklem.

·  Yüklem sonda bulunur. Ama meselâ şiirde yüklem cümlenin herhangi bir yerinde olabilir. Diğer öğelerin yeri önem sırasına göre değişebilir.

·  Yüklemin cümle sonunda olup olmamasına göre cümleler ikiye ayrılır:

 

1. Kurallı (Düz) Cümle: Yüklemi sonda bulunan cümledir. Dilimizin söz dizim özelliğine göre asıl öğe sonda, yardımcı öğeler de başta bulunur. 

Ø  Kapalıçarşı'da birkaç istikametten düdük sesleri gelmeye başladı.

2. Devrik Cümle: Yüklemi sonda değil, herhangi bir yerinde bulunan cümlelerdir.

Ø  Görmüyor musun sana doğru geldiğini?

·  Ünlem cümleleri de devrik olabilir.

Ø  Gel buraya!

 

3. Eksiltili (Kesik) Cümle: Çoğu zaman yüklemi, kimi zaman da başka bir öğesi bulunmayan cümlelere denir. Eksiltili cümlelerde eksik olan öğeyi okuyan kişi tamamlayabilmelidir. Aksi halde o ifade cümle olmaz.

Ø  İnsan böyle bir olayla karşılaşınca neler düşünmüyor ki ..