KELİME GRUPLARI
İsim Tamlamaları
· İki ya da daha fazla ismin belirli kurallar çerçevesinde bir araya gelerek oluşturduğu söz öbeğine denir.
· Birinci isme tamlayan ikinci isme tamlanan denir. Dört çeşit isim tamlaması vardır.
1- Belirtili İsim Tamlaması: İsim+(n)in isim+(n)si
· Tamlayan durumundaki ismin “(n)in”, tamlanan durumundaki ismin de “(s)i” iyelik ekini alarak oluşturduğu tamlamaya denir.
Ø Ağaç -ın meyve-si hamdır.
· Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına farklı türde sözcükler girebilir.
Ø Çiçeklerin tatlı kokusu etrafa yayıldı.
· Belirtili İsim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan zamir olabilir.
Ø Onun kalemi daha güzeldi.
Ø Kalemlerin çoğu kayboldu.
· “ben ve biz” zamirleriyle kurulan belirtili isim tamlamalarında tamlayan eki “–im”, tamlanan eki de “–im, -miz” olur.
Ø Bizim evimiz yeni değildir.
Ø Benim elim kırıldı.
· Belirtili isim tamlamalarında zamir durumundaki tamlayan düşebilir.
Ø (Onun) Arkadaşı dünde gelmişti.
· Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.
Ø Hasretini çekiyorum gurbette çocuklarımın.
· Belirtili İsim tamlamalarında tamlanan da düşebilir.
Ø Okulda bulduğum bu cüzdan öğretmenin(cüzdanı)miş.
· “-den” hal eki bazen tamlayan eki yerine kullanılarak belirtili isim tamlaması oluşturabilir.
Ø Derslerden ikisi iyi diğerleri zayıftı.
· Bir tamlayan birden fazla tamlanana bağlanabileceği gibi bir tamlanan da birden fazla tamlayana bağlanabilir.
Ø Evin kapıları, pencereleri, duvarları öyle kirliydi ki…
Ø Kuşların, köpeklerin, ineklerin sesi birbirine karışıyordu.
· İsim soylu sözcükler dışındaki kelimelerle tamlama kurulmaz.
Ø Derslerin başlaması hepimizi sevindirdi.
2-Belirtisiz İsim Tamlaması: İsim isim-(n)si
· Tamlayan durumundaki ismin ek almadığı tamlanan durumundaki ismin de “–(s)i” iyelik ekini aldığı tamlamalara denir.
Ø Soru banka-sı , ders kitab-ı, yemek kitab-ı, imlâ kılavuz-u, zeytin yağ-ı
· Belirtisiz isim tamlamaları sıfat görevinde kullanılabilir.
Ø Deniz mavisi gözleri çok güzeldi.
Ø Ateş rengi bulutlar ufku kapladı.
· Belirtisiz İsim tamlamaları bir sıfat tarafından nitelenebilir.
Ø Sıcak yaz akşamlarında soğuk içecekler tercih edilir.
3.Takısız İsim Tamlaması: İsim İsim
· Tamlayanın da tamlananın da ek almadığı tamlamalara denir.
Ø Altın kolye, gümüş yüzük, inci diş, kömür göz, tahta köprü, demir kapı, keten gömlek...
· Takısız isim tamlamasıyla sıfat tamlamalarını karıştırmamak gerekir. Takısız isim tamlamalarında, tamlayan tamlananın neden yapıldığını gösterir. Bunun pratik yolu tamlayana “–den” eki getirmektir.
Ø Altın bilezik altından (yapılmış)bilezik,
Ø Yün eldiven Yünden (yapılmış) eldiven
4.Zincirleme İsim Tamlamaları
· En az üç isimden oluşan tamlamalara denir. Bu tür tamlamalarda tamlayanın, tamlananın ya da her ikisinin de kendi içinde isim tamlaması olması gerekir.
Ø Elbise-nin kol düğme-si kayboldu. (kol düğmesi: B’siz isim tam)
Ø Evin duvar kağıtlarını değiştirdik. (duvar kağıtları B’siz İsim Tam.)
Sıfat Tamlaması
· Bir isimle bir sıfatın birleşmesinden oluşan kelime grubuna sıfat tamlaması denir.
· Bir sıfatla bir isimden oluşan tamlamalara sıfat tamlaması denir. Sıfatlar her zaman bir isimden önce gelir ve ismi niteler ya da belirtir. Sıfat tamlamaları “sıfat ve isim”den oluşur.
Ø Yeşil gözleri beni derinden etkiledi.
Sıfat isim
· Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir ya da belirtebilir.
Ø Eski elbiseler, ayakkabılar çöpe atıldı.
Sıfat isim isim
· Adlaşmış sıfatlar isim tamlaması sayılmaz.
Ø İyiler daima kazanır.
· Adlaşmış sıfatlar bir sıfat tarafından nitelendirildiğinde sıfat tamlaması oluştururlar.
Ø Hangi akıllı bugün yazılı olmadığını söyledi?
· İsimden önce gelmeyen sıfatlar sıfat tamlaması kurmaz.
Ø Evimizin odası bir hayli genişti.
Kısaltma Grubu
· Kelime grupları ve cümlelerin yıpranarak kısalması ve kalıplaşmasıyla meydana gelen kelime gruplarına denir.
· Bu grup cümlede isim, sıfat ve zarf görevinde kullanılabilir.
o Kitabı tetkik (etmek) için iki kişi görevlendirildi. (isim)
o Elbisesi eski (olan) bir adam buraya geldi. (sıfat)
o Memleketine parayla yüklü (olarak) gitti. (zarf)
Tekrar Grubu
· Bir varlığı bir hareketi bir niteliği karşılamak üzere eş görevli iki kelimenin oluşturduğu kelime grubudur. (bak Sayfa: )
· Tekrar grupları cümle ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf görevinde olabilir.
o Deniz mavi mavi gülüyordu. (zarf)
o Sarı sarı güller aldım sana. (sıfat)
o Gözleri mavi maviydi. (isim)
Aitlik Grubu
· —ki aitlik ekiyle oluşturulan kelime gruplarıdır.
· Aitlik grupları cümlede isim ve sıfat görevinde kullanılabilir.
o Sağ bekteki oyuncu fazla koşmuyordu. (sıfat)
o Denizin kenarındakiler, az da olsa ıslanmıştı. (isim)
Edat Grubu
· Bir edat ile bir isim unsurundan oluşan kelime guruplarıdır.
· Edat grubu cümle ve kelime grupları içinde sıfat, zarf ve isim görevinde kullanılabilir.
o Sabahtan beri hiç durmadan çalışıyor. (zarf)
o Yaşlı uzun ve aslan gibi bir adamdı. (sıfat)
o Sen de çalışkanlıkta benim gibisin. (isim)
Bileşik fiiller
· Bir hareketi karşılamak için bir arada bulunan kelime gruplarına bileşik fiil denir. (bak sayfa: )
İsim-fiil Grubu
· İsim-fiil eki almış bir kelime ve ona bağlı bir veya birkaç kelimeden oluşan kelime gruplarıdır.
· İsim fiil grupları cümle ve kelime grupları içinde isim gibi kullanılabilir.
o İnşaatın içine izinsiz girmek yasaktır.
o Havuza atlayışını görmeliydin.
o Onu böyle kabul etmeye alışmalıyız.
Sıfat-fiil Grubu
· Sıfat-fiil eki almış bir kelime ve ona bağlı bir veya birkaç kelimeden oluşan kelime gruplarıdır.
· Sıfat-fiil grubu cümlede isim ve sıfat görevinde kullanılabilir.
o Çiçek açan ağaçlara bakar mısınız? (sıfat)
o Bizi karşılayanlar sizi de karşılar mı bilemem. (isim)
Zarf-fiil Grubu
· Zarf-fiil eki almış bir kelime ve ona bağlı bir veya birkaç kelimeden oluşan kelime gruplarıdır.
· Zarf-fiil grubu cümle ve kelime grupları içinde zarf görevinde kullanılabilir.
o Kızcağıza bakarken yine Nihal’ı hatırladım.
o Okuldan çıkınca koşarak eve gittim.
Unvan Grubu
· Bir şahıs ismiyle bir unvan veya akrabalık isminden kurulan kelime gruplarıdır.
· Unvanlar her zaman isimden sonra gelmelidir.
o Memduh Şevket Efendi her hikâyesinde ayrı birini ele alırdı.
Ø Memduh Şevket gibi iki isimden oluşan şahıs isimleri bileşik isim grubu oluşturur.
Sayı Grubu
· Basamak sistemine göre sıralanmış sayı topluluğudur.
· Sayı grubunun unsurları tek kelime veya sıfat tamlaması olabilir.
o Düşman altmış beş ceset bırakmış. (sıfat)
o Altında bir tarih: Sekiz mart otuz yedi. (isim)
Ünlem Grubu
· Bir ünlem edatı ile bir isim unsurundan kurulan kelime gruplarına denir.
· Ünlem grubunda “hey, ey, a, bre, be, ya” gibi ünlem edatları başta, isim unsuru sonda bulunur.
o Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü.
o Hey Sakarya kim demiş suya vurulmaz perçin?
Ø Ünlem grupları cümle dışı unsur olarak kabul edilir.
Bağlama Grubu
· Bağlama edatları ile birbirine bağlanmış isim unsurlarının meydana getirdiği kelime gruplarına denir.
· Bağlama grubu, cümle ve kelime grubu içinde isim sıfat ve zarf görevinde kullanılabilir.
o Trenin yola savrulan dumanları arasında Memo ve eşek kayboldu.(isim)
o Yeşil ve sarı çiçekler birbirine karışmıştı. (sıfat)
o Verilen işi çabuk ve dikkatli yapardı. (zarf)