a. Nokta (.) :
· Nokta bir duygu, düşünce ve isteği tam olarak anlatan cümlenin sonuna konur.
o Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilân edildi.
· *Kısaltmalardan sonra kullanılır.
o Vb.(ve benzeri) Prof. (profesör), Dr. (Doktor), Cad. (Cadde), Alb. (Albay) ,çvş (çavuş).
· Kurum ve kuruluş gibi imsilerin kısaltmalarından sonra nokta kullanılmaz.
o TDK (Türk Dil Kurumu) THY (Türk Hava Yolları) MEB (Millî Eğitim Bakanlığı)
· Sıra sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır.
o IV. Murat, II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet), 20. cadde, 21. yüzyıl
· Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları ayırmak için kullanılır.
o 10.05.1973, 20.02.2000 vb.
· Tarihlerde ay adı yazıyla gösterildiğinde araya nokta konmaz.
o 10 Mayıs 1973, 20 Şubat 2000 vb.
· Bir yazıda madde numaralarından sonra konur.
o 1. A. a. 2. B. b.
b. Virgül (,) :
· Bir cümlede arka arkaya sıralanan eş görevli sözcükleri ve sözcük gruplarını ayırmak için kullanılır.
o Nedir o elmaslar, yakutlar, akikler, zümrütler, şunlar bunlar?
· Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
o Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez.
· Cümle içinde ara sözleri ayırmak için kullanılır.
o Şimdi, efendiler, müsade buyurursanız, size bir sual sorayım.
· Hitap için kullanılan sözcüklerden sonra kullanılır.
o Sayın Başkan,
· Anlama güç katmak amacıyla kullanılan sözcükler arasında kullanılır.
o Kanun diye, kanun diye kanun tepelerdi.
c. Noktalı virgül (;) :
· Cümle içinde virgül bulunan eşit bölümleri, türleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
o Türkçeden, tarihten yedişer; fizikten, kimyadan beşer numara aldı.
· Biçimce aynı, anlamca birbirine bağlı cümleler arasında kullanılır.
o Vatan için ölmek de var;fakat borcun yaşamaktır.
· Çok çalışmalıyız; çünkü başarının anahtarı çalışmaktır.
d. İki nokta (:) :
· Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur:
o Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.
· Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:
o Derler: İnsanda derin bir yaradır köksüzlük;
Budur âlemde hudutsuz ve hazin öksüzlük. (Yahya Kemal Beyatlı)
· Yazıda karşılıklı konuşmanın başlayacağını, birisinin söze başlayacağını belirtmek için kulanılır.
—Dizdarbaşı:
o Ali Usta dükkânı arayacağız, dedi.
—Koca Ali cevap verdi:
o Niçin?
e. Üç nokta (...) :
· Tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır. Cümleye susma anlamı katar.
o Anneniz nasıl oldu?
o Onu dün...
· Kaba sayıldığı için veya bir başka nedenden dolayı açıklanmak istenmeyen sözlerin yerine üç nokta konur.
o Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.
· Bir metinde alınmayan cümle veya bölümlerin yerine kullanılır :
o Mümtaz, bu dükkâna bakarken hiç farkında olmadan Mallarmé'nin mısraını hatırladı: "Meçhul bir felâketten buraya düşmüş..." (Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur)
· Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayaline bırakıldığını göstermek için kullanılır.
o Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı... (Faruk Nafiz Çamlıbel)
f. Soru işareti (?) :
· Soru anlamı bildiren cümlelerin sonunda kullanılır.
– Beyim, dedi. Bunu satmıyor musunuz?
– Hangisini?
– Şu keçeyi canım! (Kenan Hulusi Koray)
· Bilinmeyen yer, tarih vb. durumları belirtmek için kullanılır.
o Türk halk felsefesinin, Türk nükteciliğinin ve mizah dehasının büyük mümessili Nasreddin Hoca da (Hâce Nasirüddin) bu asırda yaşamıştır (1208 ?-1284).
· Bir bilginin kuşkuyla karşılandığı durumlarda kullanılır.
o Ankara’ya üç(?) saatte gelmiş.
· Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:
o Ruhunu karartan neydi, yağmur mu yağıyordu; yoksa şimşekler mi çakıyordu?
g. Ünlem işareti (!) :
· Sevinç, coşku, heyecan, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerden sonra kullanılır.
- Ey Türk Gençliği!
- Yaşa! Varol!
· Seslenme ve hitap sözlerinden sonra kullanılır.
- Ak tolgalı Beylerbeyi haykırdı: İlerle! (Yahya Kemal Beyatlı)
· Bir söze alay, kinaye ve küçümseme anlamı kazandırmak içinde kullanılır.
- Çok bilgili (!) olduğunu söylüyor.
- Evi biriktirdiği (!) parayla almış.
h. Kısa çizgi (-) :
· *Sözcükler bölünürken satır sonunda kullanılır.
· Dil bilgisinde sözcüklerde kök ve ekleri ayırmak için kullanılır.
o baş-kan “başkan” baş-ar-mak “başarmak” baş-ak “başak”
· Eski harflerle yazılmış metinlerdeki tamlama ve bileşik sözcüklerin Latin harflerine çevrilmesinde ögeleri ayırmak için kullanılır.
o Divanü Lûgati’t – Türk , bi-çâre
· Bazı terim, kuruluş ve şehir adları arasında kullanılır.
o Eğitim-öğretim, ad-soyad
ı. Uzun çizgi (–) :
- Satır başında konuşmaları göstermek için kullanılır.
o Buraya yeni mi taşındınız?
- Tiyatro eserlerinde konuşanın adından sonra kullanılır.
o PİŞEKAR– Sana oraya git demedim, zihninden orasını bir geçir.
o KAVUKLU– Zihnimin gözü ufaktır geçmez efendim.
i. Tırnak işareti (“...”) :
- Herhangi bir metinden ya da başka bir kişiden alınan bölümleri ve sözleri göstermek için kullanılır.
o Deveye, “Neden boynun eğri?” diye sormuşlar. O da “Nerem doğru ki?” demiş.
- Özel olarak belirtilmek istenen sözleri göstermek için kullanılır.
o Tam bir cümlenin sonuna “nokta” konur.
j. Ayraç (Parantez) ( ( ) ) :
· Cümlenin yapısıyla ilgili olmayan açıklama ve sözler ayraç içine alınır.
o O tarihte (1980) henüz sen yoktun.
· Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır.
o Kavuklu- Pekâla (Düşünür.) Buldum, ne olacak?
k. Kesme işareti ( , )
· Özel isimlere getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
o Refik Halit Karay’mış, Ahmet Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se.
· Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır.
o MEB’in, TDK’nin, TV’ye, mm’yi, cm’den
· Cümlede rakamları ayırmada kullanılır.
o Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilân edildi. 2’inci kat,
· Manzum yazılarda ölçü gereği düşürülen harfin yerine kullanılır.
o Şu karşıki yüce dağlar
o Acep bizim dağlar m’ola?
