Sfl Edebiyat
  Cümlede Anlam
 

ANLAM YÖNÜNDEN CÜMLELER

·  İşin, oluşun, hareketin, durumun, kılışın yüklemde nasıl anlatıldığına göre cümleler çeşitlere ayrılır.

·  Cümlede anlatılan işin, oluşun, hareketin olup olmadığını veya sözü edilenin var olup olmadığını bildiren cümlelere “haber cümlesi” denir. Haber cümlelerinde yüklemler haber kipleriyle çekimlenir. Haber cümleleri zamanı belirtir. 

·  Bir isteği, dileği, emri, tasarıyı, şartı bildiren cümlelere de “dilek cümlesi” denir. Dilek cümlelerinde tasarlama anlamı vardır. Dilek cümleleri zaman belirtmez.

 

·  Anlamları bakımından cümleleri şu şekillerde sınıflandırabiliriz.

1. Olumlu Cümle: Fiil cümlesinde işin, oluşun yapıldığını veya olduğunu; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulunduğunu, var olduğunu, bahsedilen şekilde olduğunu bildiren cümlelerdir.

Ø  Bursa bu mevsimde soğuktur.(isim)

Ø  Yarın daha erken gelmelisin(fiil).

2. Olumsuz Cümle: Fiil cümlesinde işin, oluşun yapılmadığını, yapılmayacağını veya olmadığını; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulunmadığını, var olmadığını, bahsedilen şekilde olmadığını bildiren cümlelerdir.

Ø  Yarın daha erken gelmemelisin (fiil).

Ø  Ateşle oyun olmaz.(fiil)

Ø  Bursa bu mevsimde soğuk değildir.(isim)

·  Fiil cümleleri, olumsuzluk ekiyle ve "ne.....ne" bağlacıyla; isim cümleleri de "yok, değil" kelimeleriyle, "ne....ne" bağlacıyla ve "-siz" olumsuzluk ekiyle kurulur.

Ø  Sokakta ne araba ne de insan var.(isim)

Ø  Ankara hem elektriksiz hem susuz.(isim)

·  Bazı cümleler yapı bakımından olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabilir.

Ø  Çocuklarını istemiyor değildi. (İstiyordu)

Ø  Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler. (Suçluydular)

Ø  Yangından korkmayan yoktur.(herkes korkar)

Ø  Beni sevindiren onun iyi haberlerini almaktan başka bir şey değildi. (almaktı)

·  Soru eki, olumsuz çekimlenmiş bir fiille birlikte anlamca olumlu cümle; olumlu çekimlenmiş bir fiille birlikte anlamca olumsuz cümle yapabilir:

Ø  Senin ne kadar zorluğa katlandığını bilmez miyim? (Bilirim)

Ø  Anlattıklarına inanmaz olur muyum? (İnanırım)

Ø  Sen çağırırsında o gelmez mi? (Gelir)

·  Bazı cümleler yapıca olumlu olduğu halde anlamca olumsuz olabilirler.

Ø  Ne aradı ne haber yolladı. (aramadı, haber yollamadı).

Ø  Bu adama gel de inan. (inanma)

·  Diğer cümle türleri de şunlardır ki bu cümleler ya olumlu ya da olumsuz olacaklardır.

3.  Soru Cümlesi: İçinde soru anlamı bulunan; bir konuda bilgi edinmek, şüpheleri gidermek ve düşünceleri onaylatmak için kurulan cümlelere soru cümlesi denir.

·  Cümlenin öğelerini bulmaya yönelik tüm soru kelimeleriyle soru cümleleri yapılabilir.

Ø  Bunun ne olduğunu kim söyleyecek?( Özne)

Ø  Babası çocuğa ne getirmiş? (nesne)

Ø  Ankara'ya ne zaman yerleştiniz? (Zarf tüm.)

Ø   Daha sonra nereye gidecekler? (Dolaylı t. )

·  Cümlelerde soru anlamı soru sıfatları, soru zarfları, soru zamirleri, soru edatları, soru eki ve tonlama yoluyla sağlanır.

"mi" soru ekiyle: Soru eki sadece yüklemin değil, diğer öğelerin ve unsurların da sorusunu hazırlar.

Ø  Son sözünüz bu mu anneciğim?

Ø  Hiç mi anlatacak bir şeyin yok?

Ø  Tarlamı bana zorla mı sattıracaksınız?

Ø  Sular mı yandı, neden tunca benziyor mermer?

·  ­Soru eki değişik anlamlar katabilir:

Ø  Beni biraz dinler misiniz? (İstek, rica)

Ø   Sessiz olabilir miyiz? (Uyarı)     

·    Yanıt gerektiren soruyu soranın cevap beklediği soru cümlelerine “gerçek soru” cümlesi; şekilce soru cümlesi olan, fakat yanıt gerektirmeyen soru cümlelerine “sözde soru” cümlesi denir.

o      Bütün bunları ben mi söylemişim?(sözde sru).

o   Bütün bunları kim söylemiş?(gerçek soru)

4. Ünlem Cümlesi: Sevgi, korku, şaşma, hayret, seslenme, coşkunluk, heyecan ve sitem ifade eden cümlelere ünlem cümlesi denir.

·  Ünlem cümleleri, ünlemlerle, bazı sıfatlarla, emir kipiyle "ki" bağlacıyla, haykırmalarla ve ses tonuyla kurulur.

o   Ee, yeter artık!

o     Ah, ne yaptım!

·  Ünlem ifade eden sözler her zaman cümle hâlinde değildir:

Ø  Ey Türk Gençliği!

5. Dilek-istek cümlesi: yüklemi dilek kipleriyle çekimlenmiş cümlelere denir. Dilek cümlelerinde zaman ve kesinlik anlamı yoktur.

Ø  Biraz daha ders çalışayım.

Bunların dışında ifade ettikleri anlamlara göre cümleleri şu şekillerde adlandırabiliriz.

Ø  Senin ne kadar kısa saçların varmış. (küçümseme c.)

Ø  Bayramlarda büyükleri ziyaret etmek çok iyi olur. ( öneri c.)

Ø  Düşkünlere her zaman yardım etmelisin. (öğüt c.)

Ø  Yaptıkların hiç etik değil. (eleştiri c.)

Ø  Çalışmalarımı ileride daha güzelleştirmeyi düşünüyorum. (tasarı c.)

Ø  Tut ki çok para kazandı, bunun bize ne faydası var. ( varsayım c.)

Ø  Gelen annem olmalı. ( olasılık c.)

 

 
  Bugün 2 ziyaretçi (9 klik) kişi burdaydı!  
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol