Sfl Edebiyat
  İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı
 

 

II. ÜNİTE

I.İSLAMİYETTEN ÖNCEKİ DÖNEM TÜRK EDEBİYATI

I-Destan Dönemi Türk Edebiyatı:

   Özellikleri:

  • Destan döneminde olağanüstü olaylar sıkça görülür.
  • Destan döneminde mitler ortaya çıkmıştır.
  • Destanlarda milletlere ait özellikler vardır.
  • Destanları oluşturan çekirdek oylalar bu dönemde oluşmuştur.
  • Destanlarda olağanüstü olay ve kişiler görülür.

 

II-Sözlü Dönem Türk Edebiyatı

·         Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemden 8. Yüzyıla kadar olan dönemdir.

Sözlü Dönemin Özellikleri:

·         Anlatım söze dayanır.

·         Düşünce ve hayaller şiirle anlatılmıştır.

·         Şiirde nazım birimi dörtlük, vezin hece veznidir ve yarım kafiye kullanılmıştır.

·         Şiirde yalın ve yabancı etkilerden uzak bir dil kullanılmıştır.

·         Bu dönem ürünleri dini törenlerde ortaya çıkmış, din dışı törenlerde gelişmiştir.

·         Şiirler kopuz eşliğinde “sığır, şölen ve yuğ” denilen şölenlerde söylenmiştir.

·         Şiirlerde “kahramanlık, savaşlar, tabiat, ölüm ve aşk” konuları işlenmiştir.

·         Şairlere “ozan, kam, baksı, oyun, şaman” gibi adlar verilir.

·         Anonim özellik taşıyan bu şiirler atlı göçebe toplumun hayatını yansıtmaktadır.

·         Sözlü dönem ürünleri “koşuk, sav, sagu, destan” dır.

 

Sözlü Edebiyat Dönemi Oluşturulan Ürünler Ve Özellikleri

Koşuk:

·         Bu şiirlerde genellikle “yiğitlik, aşk, tabiat konularını” işlenmiştir.

·         Dörtlüklerden oluşan bu şiirlerde hece vezni ve genellikle yarım kafiye kullanılmıştır.

·         Bu şiirlerde düz kafiye kullanılmıştır:  aaaa, bbba, ccca…”

·         Dinsel kökenli şiirlerdir.

·         Sığır” denilen sürek avlarında ve galibiyetle biten savaşlardan sonra “şölen” denilen toplu ziyafetlerde söylenen lirik şiirlerdir.

·         İlk koşuk örneklerine “Divan-ı Lügat-it Türk” adlı eserde rastlarız.

·         Bu şiirlerin Halk edebiyatındaki adı “koşma”dır.


 


Sagu:

·         Eski Türklerin ölülerin arkasından düzenledikleri “yuğ” törenlerinde söylenen şiirlerdir.

·         Bu şiirlerde ölen kişiler için duyulan üzüntü ve ölenin kahramanlıkları, başarıları, cömertliği ve iyilikleri anlatılır.

·         Koşuk” nazım şekliyle yazılırlar.

·         Bu şiirlere Halk edebiyatında “Ağıt”, Divan edebiyatında “Mersiye” denir; şiir türü olarak ise “Lirik” şiir olarak adlandırılır.

 

Sav:

·         Türk toplumunun dünyaya bakışını, geleneklerini, varlık anlayışını ortaya koyan özlü sözlerdir. 

·         Bugünkü “Atasözü” nün karşılığıdır.

*Yılan kendü eğrisin bilmez, tevi boynun egri tir.(yılan eğrisini görmez deve boynun eğri der)

 

Destan:

·         Tarihlerin açık seçik bilinmediği dönemlere ait manzum yapıtlardır.

·         Milletlerin dini, toplumsal, doğal ve savaşla ilgili önemli olaylarını konu edinen manzum hikâyelerdir.

·         Destanlar anonim ve sözlü edebiyat ürünleridir.

·         Destanlar oluşumlarına göre ikiye ayrılır: Doğal ve Yapma destanlar.

 

1-Doğal Destanlar:

·         Söyleyenleri belli olmayan toplumların ortaklaşa oluşturdukları anonim manzum ürünlerdir.

·         Oğuz Kağan-Türk,  İliada ve Odyssea-Yunan (Derleyeni Homeros), Şehname- İran (Derleyeni Firdevsi), Kalevala-Fin,  İgor-Rus   Ramayana ve Mahabharata-Hint  Nibelungen-Alman      Gılgamış-Sümer,  Şinto-Japon  Chanson de Roland-Fransız,  Eneid-Latin (Derleyeni Vergilius)

·         Doğal Türk destanlarını iki döneme ayırarak inceleyebiliriz.

a) Doğal Türk Destanları ( İslamiyet Öncesi):

Ortak Türk destanı:

·         Yaratılış: Türklerin tarih sahnelerine çıkışını anlatan destandır.

 

Saka Destanları:

·         Alp Er Tunga: Saka Türklerinden Alp Er Tunga’nın İranlılarla yapılan savaşta gösterdiği kahramanlıklar anlatılır.

·         Şu destanı: “Şu” adlı kahramanının Büyük İskender’le savaşı anlatılır.

 

Hun Destanı:

·         Oğuz Kağan: Hunların büyük hükümdarı, Oğuz (Mete) Kağan’ın Orta Asya’da Türk birliğini kuruşu anlatılır.

·         Attila Destanı: Büyük Hun hükümdarı Attila etrafında oluşmuştur. Attila’nın kahramanlıkları anlatılmıştır.

 

Göktürk Destanları:

·         Bozkurt: Göktürklerin bir dişi bozkurttan türediği ve yayılışları anlatılır.

·         Ergenekon: Türklerin Ergenekon’dan çıkışları ve büyük bir devlet kuruşları anlatılır.

 

Uygur Destanları:

·         Türeyiş: Türklerin bir insanla bir bozkurdun çiftleşmesinden türediği inancı, destanların olağanüstü havası içinde anlatılır.

·         Göç destanı: Uygurların Kırgız baskısı üzerine Doğu Türkistan’a göçleri anlatılır.

 

b) Türk Destanları ( İslamiyet Sonrası):

·         Satuk Buğra Han Destanı: 9. ve 10. yüzyıla oluşturulmuş, Karahanlılar’a ait dir destandır. Satuk Buğra Han’ın Müslüman olmayanlarla yapmış olduğu mücadeleler anlatılır.

·         Manas Destanı: Kırgız Türklerine ait bir destandır. Dünyanın en uzun destanındır(400.000 den fazla mısra). 11. ve 12. yüzyılda oluşmaya başlamıştır. Destan Manas adlı yiğidin inanamayanlarla savaşını anlatır.

·         Battal Gazi Destanı: Battal Gazi adlı kahramanın İslamiyet’i yayış mücadelesini ve yiğitliklerini anlatır. Köroğlu Destanı: bazı kökleri  Ortaq Asya ve Kafkaslara bağlanan, fakat eser biçimi Anadolu’da oluşturulmuş bir destandır. Bu destanın Anadolu’da Azerbaycan’da, Türkmenistan ve Özbekistan’da söylenmiş 24 ayrı biçimi vardır. Bunların her biri değişik şairlerce söylenmiştir.  

·         Cengiz Destanı: orta Asya’da yaşayan Türk boyları arasında 13.yüzyılda doğup gelişmiştir. Destan Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın hayatı, kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz Han’ın oğulları tarafından idare edilen Türkler tarafından oluşturulmuştur.

·         Danişmend-name: Anadolu’nun fethini ve bu mücadelenin kahramanlarını anlatan, 12. yüzyılda sözlü olarak şekillenen 13.yüzyılda yazıya geçirilen İslami Türk destanlarındandır.

 

2-Yapay Destanlar:

·         Belli bir şair tarafından kaleme alınan destanlardır.

·         Öfkeli Orlando-Ariosto, Kurtarılmış Kudüs-Tasso, (İtalyan), Kaybolmuş Cennet- Milton,( İngiliz),  Andriade-Voltaire, (Fransız),  Aeneis-Vergilius, (Latin), Üç Şehitler Destanı-F. H. Dağlarca, Çanakkale Şehitleri-M. Akif Ersoy, (Türk),  Cabbaroğlu Mehmet Bey- Attila İlhan, (Türk)

 

Milli Bir Destanın Özellikleri:

·         Yazarı bütün toplum olan anonim eserlerdir.

·         Olaylar bir kahramanın çevresinde gelişir.

·         Konu toplum hayatıyla ilgilidir.

·         Manzum, mensur ya da manzum-mensur karışımı yazılabilirler.

·         Destanlar tarihle ilgilidir, fakat tarih değildir.

·         Destanlarda belli bir coğrafya vardır.

·         Destan kahramanları soylu insanlardan oluşur.

·         Destanlarda olağanüstü olaylar görülür.

·         Zaman bakımından uzun atlamalara rastlanır.

 

 

II-Yazılı Dönem Türk Edebiyatı


·         Türklerin yazıyı kullanmasıyla başlayan edebiyat dönemidir. Bilinen ilk yazılı edebiyat örnekleri Göktürk Kitabeleri’dir.

Türklerin Kullandığı Alfabeler:

·         Göktürk alfabesi: 38 harften oluşur, sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru yazılır.

·         Uygur alfabesi: 14 harften oluşur, sağdan sola doğru yazılır.

·         Arap alfabesi: 30 harften oluşur ve sağdan sola doğru yazılır

·         Latin alfabesi: 8 ünlü 21 ünsüzden oluşan 29 harflik bir alfabedir. Soldan sağa doğru yazılır

 

Göktürk Kitabeleri:

·         Tonyukuk Anıtı: 720 yılında Göktürk devleti veziri Tonyukuk adına dikilmiştir. Kitabede Tonyukuk, anılarını ve dönemin tarihini anlatmıştır. Anlatımda, atasözlerine bolca yer verilmiştir.

·         Kültigin Anıtı: 732 yılında dikilen anıt Yolluğ tigin tarafından yazılmıştır. Anıtta Kültigin’in ölümü ve yas töreni anlatılmıştır.

·         Bilge Kağan Anıtı: 735 tarihini taşır. Bilge Kağan’ın yiğitlikleri ve Türk milletine iletmek istediği mesajlar anıtın içeriğini oluşturur.

 

Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri:

·         Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutan Türklerin “söylev” türünde yazılmış ilk yazılı eseridir.

·         Göktürk alfabesiyle yazılan bu kitabeler Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler verir.

·         Kitabelerde hem dini hem de din dışı konular işlenmiştir.

·         Kitabeler Tarih, Coğrafya ve Edebiyata kaynak olacak niteliktedir.

·         Kitabeler Türk tarihini, Türk toplumunun yaşam biçimini ve dünyaya bakış tarzını ortaya koyar.

·         Kitabeleri Strahlenberg bulmuş, Wilhelm Thomsen okumuştur.

 

Yenisey Kitabeleri:

·         Yenisey ırmağı çevresinde daha çok mezar taşlarından oluşan bu kitabelerin edebi olarak fazla bir önemi yoktur.

 

Uygur Metinleri:

·         Türklerin kullandığı ikinci alfabe olan Uygur alfabesiyle yazılmış metinlerdir.

·         Bu metinlerde Mani dinine ait ilahilerle destanlar anlatılmıştır.

·         Altun Yaruk Hikayesi, Turfan Şarkıları, Sekiz Yükmek” bu metinlerin en önemlileridir.


 

 

 

 
  Bugün 3 ziyaretçi (24 klik) kişi burdaydı!  
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol