EDATLAR (İLGEÇLER)

·         Kendi başlarına anlamı olmayan, ancak cümle içerisinde anlam kazanıp görev üstlenen sözcüklere denir.

·         En çok kullanılan edatlar; gibi, ile, için, kadar, yalnız, ancak, dolayı, ötürü, tek, sadece, sanki....

·         Edatlar cümleye değişik anlamlar kazandırabilirler.

Ø  Gelmemiş gibi.( İhtimal)

Ø  Elma gibi yanakları vardı.(Benzerlik)

Ø  Bu saati senin için aldım.(Amaç)

Ø  Çalışmadığı için kaldı.(Sebep)

Ø  İşe arabayla gittim. (Vasıta)

Ø  Saçlarını makasla kesmiş.(Araç)

Ø  Sadece seninle gelirim.(şart)

Ø  Bunu yalnız sen çözersin. (güvenme)

Ø  Düğüne babamla gittik.(Birliktelik)

Ø  Bana göre güzel değil.(Görelik)

Ø  Sana göre daha başarılıyım.(Karşılaştırma)

Ø  Cennet kadar güzel vatan.(Benzerlik)

Ø  Okula gitmek üzere evden çıktım.(Amaç)

Ø  Yarın vermek üzere alabilirsin.(Şart)

Ø  Ona karşı iyi davran. (istek)

·         Edatlar zaman bildiren sözcüklerle kalıplaşarak zarf olur.

Ø  Sabaha karşı otobüsten indik.

Ø  Akşama kadar ortalıkta dolaştım.

Ø  Hasta olduğundan dolayı okula gitmiyor.

Ø  Yola doğru koştu.

Ø  Dünden beri seni bekliyorum.

Ø  Ondan başka kimsem yok.

·         Bağlaç olan “ile” ile edat olan “ile” yi birbirinden ayırmak için ; “ile” nin yerine “ve” bağlacını getiririz anlamlı olursa bağlaç, anlamsız olursa edat olur.

Ø  Adam sopayla gelene geçene vuruyordu(edat)

Ø  Çocuk kalemle defterini çantasına koydu.(bağlaç)

·         Bağlaçlarla karşılaştırılan diğer edatlar; “yalnız, ancak, bir, tek” gibi edatlardır. Bu sözcükler kullanıldıkları cümlelerde “sadece” anlamını veriyorlarsa edat; “fakat” anlamını veriyorlarsa bağlaç görevindedirler.

Ø  Ondan şikâyet eden yalnız sen değilsin.(edat) 

Ø  Gelirim, yalnız yol parasını siz ödersiniz (bağlaç).

Ø  Benim sözümü bir sen dinlemezsin zaten.(edat),

Ø  Buraya ancak beş kişi sığar.(edat)

Ø  Sana inanıyorum, ancak yapacağım bir şey yok.(bağlaç)

Ø  Tek bu değil, neler yapmadı ki (edat)

Ø  Para veririm, tek benimle gelirsen.(bağlaç)

·         Edat grupları cümlede sıfat ve zarf gibi görevlerde de kullanılabilir.

Ø  Aslan gibi oğlu savaşta öldü.(sıfat) 

Ø  Savaşta aslan gibi çarpıştı.(zarf)

BAĞLAÇLAR

·         Kendi başına bir anlamı olmayan, cümlede eş görevli sözcükleri, öğeleri ya da cümleleri bir birinden bağlayan kelimelerdir.

·         Ve, ile, de, fakat, ama, lâkin, yani, dahi, bile, ne….ne, ya    ya, ise, yalnız, ancak, öyle ki, madem ki, demek ki, kaldı ki, yeter ki .. en çok kullanılan bağlaçlardır.

Ø  Siz ve ben ayrılamayız.

Ø  Siz ile biz beraberiz. 

Ø  Sen de gel.

Ø  Ev de araba da aldı. 

Ø  Ne istedin de almadık.

Ø  Hem ağlarım hem giderim.

Ø  Sen bile beni anlamadın

Ø  Ne şiş yansın ne kebap

·         Bazen ikiden fazla sözcük birbirine bağlaçlarla bağlanabilir. Bu durumda bağlaç son iki sözcük arasında kullanılır, diğerlerinin arasına virgül konur.

Ø  Bahçedeki kuşlar, çiçekler, ağaçlar ve insanlar birbirine karışmıştı.

·         Bazı bağlaçlar bağladıkları sözcük sayısınca artarak kullanılır. Cümleye değişik anlamlar katar.

Ø  Ne şiş yansın ne kebap.(hiçbiri)

Ø  Hem ağlarım hem giderim.(hepsi)

Ø  Ya gelirsin ya gelmezsin.(ikisinden biri)

Ø  Elma da armut da yedim.(hepsi)

·         Bazen çekimli fiiller kendi anlamlarından uzaklaşarak bağlaç olabilirler.

Ø  Ekmek olsun zeytin olsun ihtiyacımızdan fazlaydı.

Ø  İster para ister çek versinler al, gel.

·         Yazım yönünden eklerle karışan bağlaçlar “de ve ki”dir. Bağlaç olan “de ve ki” ayrı yazılır. Ek olan “-de ve –ki” bitişik yazılır.

·         Bağlaç olan “de ve ki ”yi ek olan “de ve ki” den ayırmak için “de ve ki” yi cümleden çıkarırız. Anlam bozulursa ek bozulmazsa bağlaç olur.

Ø  Sende kalem de vardı.(birinci “de” ek bitişik yazılır, ikinci “de” bağlaç ayrı yazılır).

Ø  Bahçede kuşlar da vardı. (birinci “de” ek bitişik yazılır, ikinci “de” bağlaç ayrı yazılır).

Ø  Gördü ki kazanmak zor.(bağlaç)

Ø  Benimki güzeldir.(ek-ilgi eki)

Ø  Kafesteki kuş uçtu.(ek-sıfat yapan ki  )

Ø  Neşeli ol ki genç kalasın.(bağlaç)

·         Fakat, ama, yalnız, ancak, lâkin, bağlaçları anlamca birbirinin karşıtı cümleler arasında bağ kurar.

Ø  Çok çalıştım; ama kazanamadım.

Ø  Para veririm; ancak yarın getir.

Ø  Onu gördüm; yalnız konuşamadım

Ø  .

·         Bağlaçlar tek başlarına cümle öğesi olamazlar. Cümle dışı unsur olarak kabul edilirler.

ÜNLEMLER

·         Bir durum ya da olay karşısında ortaya çıkan sevinç, üzüntü, şaşma, kızma, hayret, coşku, acı, hayranlık, gibi duyguları ifade eden sözcüklerdir. Ünlemlerin bulunduğu cümlelerde ünlem işareti kullanılır. Ünlemleri şu şekilde sınıflandırabiliriz.

1.   Asıl Ünlemler: A, e, ah, vah, ey,hey. hişt, af, ah,

Ø  Ah! Çok üzüldüm. 

Ø  Hey! Gelsene. 

Ø  A!, bu ne sorumsuzluk.

Ø  Sus, be yeter artık.!