İSİMLER(ADLAR)
· Varlıkları ve kavramları karşılayan, onları tanımamıza yarayan sözcüklere isim denir. İsimleri şu şekillerde sınıflandırabiliriz:
A-Varlıklara Verilişine Göre İsimler:
1-Özel İsim: Benzeri olmayan tek olan varlıklara verilen isimlerdir.
Ø Ayşe, Karabaş, Erzurum, Kızılırmak, Türk Dili, Türkiye, Karanfil Sokak
2-Cins İsim: Aynı cinsten olan varlıklara verilen isimlerdir.
Ø Kedi, masa, insan, ağaç, kitap...
B-Varlıkların Oluşlarına Göre İsimler
1-Somut İsim: Beş duyu organı vasıtasıyla algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan isimlerdir.
Ø Kapı, ses, ısı, ışık, rüzgar, insan, taş...
2-Soyut İsim: Duyularla algılanamayan, ancak zihinde tasarlanan, akıl yoluyla kavranan varlıklara ve kavramlara verilen isimlerdir.
Ø Sevgi, dostluk, arkadaşlık, öfke, iyilik, akıl, korku...
3-Eylem İsmi: Fiillerin sonuna –mek, -mak,-ma, -me; -iş, -uş ekleri getirilerek yapılan isimlerdir.
Ø Yaşamak, görüşme, bakış, gülüş...
C-Varlıkların Sayılarına Göre İsimler
1-Tekil İsim: Aynı türden bir tek varlığa verilen isimlerdir.
Ø Çiçek, araba, kalem...
2-Çoğul İsim: Aynı türden birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. –lar, -ler çokluk ekiyle yapılır.
Ø İnsanlar, evler, ağaçlar...
-ler Çoğul Ekinin Farklı Kullanımları:
1-Soy ve millet ismi yapar: Türkler, Osmanlılar, Selçuklular, Amerikalılar
2-Özel isimlere aile anlamı katar: Akşam Sevgilere gideceğim.
3-Özel isimlere benzerleri anlamı katar ve kesme işaretiyle ayrılır: Burası Fuzuli’ler , Ali Şir Nevaî’ler diyarıdır.
4-Abartma anlamı katar: Çocuğunu dünyalar kadar seviyor. Hasta, ateşler içinde yanıyor.
5-Resmiyet anlamı katar: Ahmet Bey henüz gelmediler.
3-Topluluk İsmi: Yazılışları bakımından tekil, ifade ettikleri anlam bakımından çoğul olan isimlere denir.
Ø Ordu, bölük, sürü, demet, dizi, orman, saç...
· Topluluk isimleri çoğul ekini alabilir. Orman-lar..
Yapılarına Göre İsimler
1- Basit İsimler: Yapım eki almamış, herhangi bir sözcükle birleşmemiş isimlerdir.
Ø Topu ağaca doğru attılar.
2-Türemiş İsimler: İsim yada fiil köklerine yapım eki getirilerek oluşturulan isimlerdir.
Ø Göz+lük, ye+miş, tuz+luk, bul+uş, diz+gi, görün+tü
3-Birleşik İsimler
Biçim Yönünden
a)Yalın durumdaki iki ismin birleşmesiyle oluşur.
Ø Demir-baş, tepe-göz
b)Sıfat Tamlaması Biçiminde:
Ø Yeşil-ırmak, boş-boğaz, Ak-deniz
c)Belirtisiz İsim Tamlaması Kuruluşunda:
Ø Deniz-altı, ateş-böceği, hanım-eli, arslan-ağzı, k
d)Bir İsimle Bir Fiilden yapılanlar:
Ø Gece-kondu, bilgi-sayar, uçak-savar, ateş-kes,
e)İki fiilden oluşanlar:
Ø Uyur-gezer, kaptı-kaçtı, dedi-kodu, biçer-döver, gel-git
f)Ses düşmesi yoluyla oluşanlar:
Ø Pazartesi, kahvaltı, sütlâç
Anlam Yönünden
a)Her iki sözcük de gerçek anlamını korur:
Ø Toplum-bilim, kara-biber
b)İlk sözcük gerçek anlamını yitirir.
Ø Atlı-karınca
c)Her iki sözcük de gerçek anlamını yitirir.
Ø Demir-baş, su-çiçeği, boş-boğaz
İsimlerde Küçültme
· “-cik,-cek,-ceğiz,-imsi” ekleriyle isimlere küçültme anlamı verir. Bu ekler bazen sevgi acıma benzerlik gibi anlamlarda da kullanılabilirler.
